واژه سازی در زبان فارسی
اصل مطلب :
- واژه های یا اشتقاقی ( Derivational ) ساخته میشن یا با ترکیب ( Compounding ) .
- اشتقاقی یه اصلی چند تا وند. ترکیب ، چند تا اصلی هستن .
کتاب :
- وقتی وند های اشتقاقی به تکواژ پایه ( Root) اضافه میشه واژه مشتق به وجود مییاد . مثل "شاد /ی " " جنگل/بان/ی ، خانه / گ / ی ، آوا / ی/ی ( اینا دوتا تکواژ میانجی دارن .
- تو حالت ترکیب ( Compound ) چند تا تکواژ قاموسی کنار هم قرار میگیرن . مثل خوش / صحبت ، تلخ/ زبان ، صلح / طلب ، آب/دار/خانه .
- معنی واژه های مرکب همیشه حاصل جمع تکواژ های قاموسی در آن واژه مرکب نیست . بر این اساس ، به لحاظ معنایی واژه های مرکب به دو دسته تقسیم میشن : واژه های یا درون مرکز هستن ( Endocentric Compound) ، و یا مرکب برون مرکز ( Exocentric Compounds ) .
درون مذکر ، هسته معنایی در درون واژه مرکب قرار داره . به عبارتی ، یکی از اجزا هسته معنایی و بقیه توصیفگرن : چراغ / مطالعه ، میز / تحریر .
در برون مرکز هسته معنایی درون مرکز نیست . به عبارتی اجزای این نوع از ترکیبها در خدمت توصیف مفهومی بیرون قرار دارن . مثل : پاشنه /بلند ، تاج/ خروس ( نوعی گل) ، سینه / سرخ .
هم تو درون مرکز و هم برون مرکز ، هر دو نوعی از اون چیز هستن.
- بعضی واژه ها مشتق- مرکبن . که از دو یا چند تکواژ قاموسی و یک یا چند وند اشتقاقی درست شدن . مثل : دارو/ ساز/ی ، به / ین / ه / ساز / ی ، انسان / دوست / انه ، صلح / طلب / ی .
- از یه راههای دیگه ای هم واژه سازی میشه مثلا اینکه از زبان های دیگه قرض میگیرن . یا اینکه ادغام ( Blending ) میکنن . و تو این ادغام بخشی از این تکواژ ها حذف میشه . مثل کاجیران که در اصل میشه "کارخانجات چرخ خیاطی ایران " ، فوتسال که میشه : "فوتبال سالونی " یا نستعلیق که میشه : " نسخ و تعلیق " .
یه روش دیگه واژه سازی هم سرواژه سازیه (Acronym Formation ) یعنی سر هر کلمه رو مینوبسن میشه خودش یه کلمه ;)) . مثل : نزاجا میشه نیروی زمینی جمهوری اسلامی ایران
نهاجا میشه نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران
ناجا میشه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران .
- یا اینکه کوتاه مشین ( Clipped) . مثل : " امتحان زیست به هفته بعد موکول شد " که میشه : امتحان زیست شناسی به هفته بعد موکول شد .
" نتایج جام اعلام شد؟ " که میشه : نتایج مسابقات جام کشتی ملتهای آسیا اعلام شد.
- یا اینکه تبدیل ( Conversation ) میشن . این تبدیل یا اشتقاق صفر ( Zero Derivation ) بدون هر گونه بازنمود صوری / ساختاری به واژه سازی کمک میکند.. هر وقت یک واحد واژگانی به عنوان یک مقوله دستوری , حالت دستوریش عوض بشه تبدیل اتفاق میافته . مثل : به به ! خوبان همه اینجا جمع اند . خوب صفته نه اسم اما در اینجا حالت دستوریش عوض شده .
- یا اینکه پس سازی ( Back Formation ) اصطلاحی است که در مطالعات تاریخی صرفی به کار میره تو این فرایند یک صورت واژگانی کوتاه تر با حذف یک پسوند فرضی از یک صورت واژگان طویل تر به دست میآید . مثل : دو قلو و چند قلو . " قلو " تو هر دو ثابته .
- با تکرار هم میشه ( Reduplication ) که یا کامله یا ناقصه . تو کامل , همون کلمه دوباره تکرار میشه مثل : راه راه یا تکه تکه .
بعضی وقتا تو کامل یه تکواژ مییاد وسط . مثل : خواه نا خواه , روز به روز , سرسری , لنگ لنگان . چه کنم چه کنم .
تو ناقص , تکرار بخشی از واژه به تولید صورت واژگانی جدید می انجامد .
