تأثیر فرایندهای روان - زبان شناختی بر ترجمه

تأثیر فرایندهای روان - زبان شناختی بر ترجمه

    مطالعاتی که تاکنون در زمینه ترجمه انجام شده است، به مسائلی حول محور تعریف ترجمه، مشکلات معادل یابی واژگان، درنظر گرفتن سبک و یا انتقال پیام اثر و مباحثی از این دست پرداخته است. گرچه این مطالعات به نوبه خود و با توجه به موارد بکارگیری آنها ارزشمند است اما عمدتاً به فرایندهای روان - زبان شناختی و ذهنی که موجب درک و فهم معنی، تشخیص انسجام معنایی و شناخت پیام اثر در ذهن مترجم می شود، کمتر توجه شده است.

    اندیشمندان و نظریه پردازانی که از دیدگاه های مختلف به فرایند ترجمه پرداخته اند، غالباً به جنبه های بیرونی و ساختاری ترجمه توجه داشته اند و خود اثر ترجمه شده را مورد بررسی قرار داده اند، از این رو مطالبی مانند انتخاب معادل های مناسب برای کلمات، ساختارهای زبانی، دستیابی به معنی، تحلیل معنایی کلمات، طبقه بندی نحوی ـ معنایی، بررسی عوامل متنی، انتقال پیام و ... مورد بررسی قرار گرفته و به آنچه که در حین ترجمه در ذهن مترجم اتفاق می افتد و وی را به فهم و درک اثر رهنمون می سازد کمتر پرداخته شده است.


اندیشه عدم قطعیت معنی یکی از مسائلی است که همواره با ترجمه همراه بوده است. مترجم قبل از هر چیز به بررسی معانی در متن می پردازد و می کوشد که متن و روش های ممکن تفسیر متن را تحلیل کند. در تحلیل یاد شده بررسی دنیای متن، تکثر واقعیتها و چندگانگی معنایی، مترجم را به دامنه تحلیل گفتمان می کشاند و در این راستا وی به جست وجو و بررسی ارتباط منطقی و انسجام معنایی در متن و تعبیر و تفسیر آن می پردازد.

تعبیر و تفسیر، درک و فهم، معنی، علاوه بر قلمرو ساختارهای گفتمانی، به قلمرو ذهن نیز تعلق دارند. برقراری انسجام بین جمله ها، تفسیر موضوع یک متن و رسیدن به درک و فهم مستلزم آن است که کاربران زبان گنجینه ای گسترده و مشترک از باورهای اجتماعی و فرهنگی را دارا باشند. روان ـ زبان شناختی از جمله دانشهایی است که بر ابعاد ذهنی کاربرد زبان، مانند فرایندها و بازنمودهای ذهنی گوناگون که معمولاً در حافظه کاربران زبان جای دارند تأکید دارد. بازنمودهای ذهنی که در نتیجه خواندن یک متن حاصل می گردند صرفاً رونوشتهای ساده ای از متن یا معنای آن نیستند، بلکه حاصل فرایندهای ساخت یا معنایی هستند که ممکن است عناصری از متن، عناصری از آنچه کاربران زبان درباره زمینه می دانند و عناصری از باورهایی که آنان پیش از شروع ارتباط دارند را به کار گیرند.

با بررسی عملکرد ذهن می توان گفت که ترجمه حاصل فرایندهای روان ـ زبان شناختی است که یک اثر را از زبانی به زبانی دیگر می برد. در این فرایند فعالیت های ذهنی اتفاق افتاده در ذهن مترجم، موجب می شود وی به فهمی خاص از موضوع اثر برسد و آن را در ذهن بسازد و در زبان شکل دهد. می توان ترجمه را شکلی از ارتباط زبانی دانست که تابع فرایندهای ذهنی ـ زبانی است و براساس آن متنی در یک زبان به متنی معادل آن به زبانی دیگر، دوباره خلق می شود.

بنابراین ترجمه فعالیتی ذهنی است که در پیوندگاه «تفکر» و «زبان» و «واقعیت» قرار گرفته است.

بررسی این فرایند ذهنی، روشن می کند که ترجمه متضمن مهارت در چارچوب حوزه وسیع و گسترده ای است و برخورد مترجم با متن باید برخوردی تفسیرگرانه باشد.

مترجم در واقع باید مهارت زبانی را با دانش جامع و کاملی از واقعیت ها که شامل دنیای متن است درآمیزد و دانش فرا زبانی خود را به منظور فهم و درک و تدوین مجدد پیام در کنترل متن درآورد.

از این رو انسجام عاملی است که فهم های متعدد از یک متن را محدود می سازد. از این دیدگاه، لازم است به دنبال الگویی باشیم که بتواند تبیین جامعی از تمامی ابعاد ساختاری و معنایی و کاربردی متن را ارائه دهد.

توجه به ترجمه از این رویکرد، ما را تا حدی به جنبه های پیچیده این فرایند رهنمون می سازد و می تواند در رسیدن به یک نظریه جامع در ترجمه برساند. یک نظریه ترجمه باید آنچنان جامع باشد که بتواند هم فرایند ترجمه را و هم حاصل ترجمه را شرح دهد. در حال حاضر نظریه های ترجمه اگرچه متحول شده اند، اما غالباً به سطح روساختی و عوامل بیرون از ذهن گرایش دارند. شناخت عملکرد ذهن در فرایند ترجمه می تواند به روش های مدون و کارآمدتری در آموزش ترجمه و تربیت مترجمان منجر شود.

از سوی دیگر، یافته های علمی پیرامون فرایند تعبیر و تفسیر می تواند در هر رشته علمی به کار گرفته شود، زیرا همیشه بشر درگیر تفسیر پیچیدگی های معنایی است. تفسیر شاید اصلی ترین فعل تفکر انسان است. به نظر «پالمر»، فهم و تفسیر جهات بنیادی هستی انسان هستند و فهم، اساس هر تفسیر است و تفسیر یعنی صراحت بخشیدن به فهم، بنابراین بررسی فرایند تفسیر می تواند در حوزه های هنر و زیبایی شناسی، مطالعات تاریخی و تحقیقات مربوط به زبان و زبان شناسی و هر مبحثی که در آن نیاز به فعال کردن ذهن و نیاز به فهم باشد، به کار رود.


منابع:

نگاهی تازه به معنی شناسی، فرانک پالمر، ترجمه کوروش صفوی، تهران، نشر مرکز????، .
زبان و ذهن نوام چامسکی ، ترجمه کوروش صفوی، تهران، انتشارات هرمس????، .
تحلیل کلام روشی برای ترجمه: نظریه و کاربرد. ژان دلیل، ترجمه اسماعیل فقیه، تهران، انتشارات رهنما، ???? .


مژگان صبری
برگرفته از: روزنامه ایران


www.motarjemonline.com