نظریات و کتب نایدا2

سیبب

نظریات و کتب نایدا

نگاهى به کتاب «مجذوب زبان» اثر یوجین نایدا

• نویسنده : رسول صباغی
• تاریخ : ۳:٢۸ ‎ق.ظ - ۱۳٩۱/٧/٢٠
• نظرات : (0)

یوجین نایدا (Eugene Nida) زبان شناس معاصر آمریکایى(متولد۱۹۱۴) تاکنون ۲۹ کتاب تألیف کرده که همگى درباره زبان شناسى، زبان شناسى ترجمه،فرهنگ ونیز ترجمه انجیل بوده است.چنین فردى که آثارش به تمام دنیا راه یافته، نه تنها مجذوب زبان است بلکه خود یکى از کارشناسان و مراجع صاحب نظر در این وادى است. او به زبان هاى لاتین و یونانى اشراف کامل دارد ودرجوانى با آثار زبان شناسانى چون ادوارد ساپیرو لئونارد بلومفیلد آشنایى یافت و به تحصیل این رشته متمایل شد . رساله دکتراى او با عنوان «خلاصه اى از نحو انگلیسى» در زمان خود (سال ۱۹۴۳) تنها تحلیل تمام عیار از یک زبان بین المللى بر اساس نظریه سازه هاى بلا فصل بود. نظریات نایدا در حوزه مطالعات ترجمه و ترجمه شناسى پیشتاز است.

نایدا ترجمه را به دوگونه کاملاً متضاد؛ «صورى» و «پویا» تقسیم مى کند. ترجمه صورى به صورت کلمه وفادار مى ماند .در این ترجمه، کلمه هرگز از قالب صورى خود خارج نمى شودو طبیعى است که در چنین ترجمه اى هیچ نوع تعدیل زبانى یعنى افزایش یا کاهش متن اصلى صورت نمى گیرد. چنین ترجمه اى را مى توان از طریق ترجمه معکوس ( back translation) دوباره به صورت متن مبدأ درآورد. در این ترجمه، اسم به اسم ،صفت به صفت و فعل به فعل ترجمه مى شودو در هیچ شرایطى دو جمله به یک جمله و حتى یک کلمه به دو کلمه و برعکس ترجمه نخواهد شد. ترجمه پویا قطب مقابل ترجمه صورى است . در این ترجمه، حرف آخر را پیام متن مى زند و صورت صرفاً وسیله اى است در خدمت پیام و چنانچه لازم باشد مى توان صورت را کم، زیاد، متفاوت یا حتى حذف کرد تا خواننده به پیام مطلوب دست یابد. مهم دریافت پیام است که از طریق عاملى درجه دوم(صورت) منتقل مى شود.(صلحجو۱۳۷۷، :۶۳- ۶۴)

نایدا علاوه بر کسب مدرک دکتراى زبان شناسى ،درحوزه علم مسیحیت هم فعال بوده و ملقب به عنوان کشیش است. از آثار مهم او مى توان به کتاب هاى «به سوى علم ترجمه» (۱۹۶۴)، «از زبانى به زبان دیگر» (۱۹۸۶ )و «مجذوب زبان» (۲۰۰۳ ) اشاره کرد. مقاله حاضر نگاه مختصرى است به کتاب «مجذوب زبان» (Fascinated by Languages) او.

این کتاب دربرگیرنده ۴ بخش است . در بخش اول، نایدا مرورى بر فعالیت هاى علمى و تخصصى خود دارد و به معرفى تجارب حرفه اى اش در ۹۰ کشور دنیا و مسائلى که در هر فرهنگ براى ترجمه انجیل با آن روبه رو بوده است ، مى پردازد. اما به جز اشارات خاص به حوادث تاریخى مانند انقلاب فرهنگى در چین، هیچ گونه زمان بندى مشخصى براى کارش قائل نمى شود. درعوض، دشوارى هاى ترجمه را با توجه به پیشرفت هاى اجتماعى و سیاسى، مسائل فرهنگى و ماجراهاى سفر خود توصیف و آن ها را بر حسب کشور و منطقه تقسیم بندى مى کند، او در ابتدا با مرورى بر طرح هاى ترجمه، خواننده را با کارهاى خود در آفریقا آشنا مى کند. وى مسائل ترجمه را بر اساس فرهنگ، زبان شناسى و موضوع هاى مذهبى بررسى مى کند. براى مثال، در سودان براى عبارت عفو و بخشش(forgiveness) اصطلاح تف انداختن روى زمین در جلوى پاى کسى(to spit on the ground in front of someone) ) وجود دارد که نشانه اى سنتى براى داورى در نزاع هاى میان افراد است. روشن است که چنین انطباق هاى فرهنگى براى بسیارى از افراد دست اندرکار ترجمه متون مذهبى مشکل آفرین است. در این بخش، فصل هایى هم به قاره آسیا، آمریکاى شمالى ، آمریکاى لاتین ،اروپاى غربى و اروپاى شرقى اختصاص دارد و تجارب خویش را در آن مکان ها بیان مى کند.

در بخش دوم کتاب، به ترجمه،متون ادبى و تفسیر برمى خوریم. نایدا متخصصان ترجمه اى را معرفى مى کند که در سال هاى متمادى با آنان همکارى کرده است و خاطر نشان مى کند که ممکن است بهترین مترجمان با زبان شناسى آشنایى نداشته باشند اما باید فرهنگ انجیل عبرى و عهد جدید را بدانند. همچنین باید قادر به ترجمه معنى دار متون براى نسل آینده باشند.

در واقع او نسبت به درستى متن بسیار حساس است. در فصلى که به انجیل به عنوان یک متن ادبى پرداخته مى شود ، نایدا به این مسأله اشاره مى کند که متون از غناى ادبى بالایى برخوردار هستند اما مترجمان به ندرت نسبت به این صورت هاى ادبى حساس اند. او در فصل مربوط به تفسیرمتن یکى از مسائل عمده پیش روى ترجمه را بیان مى کند ومعتقد است که تفاوت هاى بافتى ممکن است به تفاسیر متفاوت منجر شود.او پیشنهاد مى کند که چنانچه مترجم قادر به یافتن معناى ظاهرى واژه زبان مبدأ در زبان مقصد نباشد یا به عبارتى آن واژه در آن زبان وجود نداشته باشد،مى تواند از واژه اى در زبان مقصد استفاده کند که همان نقش ارتباطى را در آن بافت خاص ایفا مى کند. به همین دلیل است که در ترجمه برخى مترجمان مى بینیم که سوپ مرغ به آش رشته ترجمه مى شود. زیرا هر دو واژه به لحاظ ویژگى هاى معنایى،ارتباطى و فرهنگى در زبان هاى خود یکسا ن اند.

نایدا در بخش سوم کتاب، به برخى جزئیات حرفه پرجاذبه خود مى پردازد. وى به عنوان یک زبان شناس و مردم شناس زندگى خود را وقف درک مسائل ترجمه کرده است. این بخش به ترجمه انجیل اختصاص دارد و به مسائلى مانند این که ترجمه انجیل نوعى از ترجمه است که به خودى خود به روش هاى خاصى نیاز دارد و نیز این که چرا براى ترجمه انجیل تقاضاى زیادى وجود دارد، مى پردازد .سپس آینده اى از ترجمه انجیل به دست مى دهد و این قسمت را با بحث مسائل مهم ترجمه که مترجمان کتاب مقدس با آن مواجه اند، به پایان مى رساند و این مسائل را از اصطلاحات تا زبان استعارى طبقه بندى مى کند.

در فصل آخر با عنوان «تجربه شخصى» نایدا به خودش و این که واقعاً کیست مى پردازد. او خود را کسى که صرفاً در حال سفر،نوشتن و سخنرانى است ، نمى داند بلکه خود را کسى مى داند که سعى در آمیختن جنبه هاى متفاوت زندگى دارد و مى کوشد تا حد ممکن بیندیشد و کار انجام دهد. وى خویش را فردى مى داند که به دنبال گزینش بهترین ها در زبان است ودر واقع خود را یک منظور شناس (pragmatist) معرفى مى کند.


ارزیابى کتاب

به عنوان یک خواننده بدون هیچ گونه پیش زمینه در امر ترجمه اما با علاقه شخصى و حرفه اى به زبان و فرهنگ مى توان کتاب نایدا را نگاهى جذاب به دنیاى ترجمه ، خصوصاً ترجمه کتاب مقدس معرفى کرد. آنچه در این کتاب جالب توجه به نظر مى رسد این مسأله است که چنین ترجمه اى از یک سو میان تاریخ اجتماعى و ادبیات و از سوى دیگر میان فرهنگ مذهبى و روان شناختى مسیحیان پیوند برقرار مى کند.

ممکن است خواننده نسبت به درک شخصى نایدا از بسیارى از متون کتاب مقدس که در باره آن ها بحث شده دچار تحیر شود، هرچند کتاب چنین قصدى نداشته باشد.این کتاب درباره مردم و سازمان هاى متعددى که نایدا با آن ها در سال هاى متمادى سرو کار داشته است، یعنى متخصصان و مترجمان و نیز متولیان کلیسا ها و عامه مردم ،بحث مى کند.کتاب نایدا به عنوان گزارشى نیمه علمى مى تواند براى خواننده برانگیزنده، روشنگر و سرگرم کننده باشد.

یکى از مواردى که نایدا به آن بى توجه بوده است، انسجام پیوستگى و نظم مطالب است. این امر را مى توان به طرق مختلف نشان داد . براى مثال، در موارد بسیارى خواننده از بحث مسائل ترجمه به سمت حکایات سفر کشیده مى شود و برعکس.در آغاز فصل اول، یک صفحه ونیم به قصه هاى سفر پرداخته مى شود اما این مطالب در چارچوب اصلى برداشت هاى نایدا از کشورهاى گوناگون نمى گنجد. چنین تغییرات ناگهانى از مسائل ترجمه به حکایات سفر و مشاهدات دیگر، در کتاب او فراوان دیده مى شوند. به علاوه قسمت مربوط به مناطق جهان با کمال تعجب داراى کیفیتى نابرابر است براى مثال، به قاره آفریقا در یک قسمت جداگانه و یکپارچه پرداخته شده است درحالى که براى مناطق دیگر این گونه نیست. در قسمت مربوط به هندوستان بیشتر مطالب مربوط به رسومات عجیب و غریب مردم در این کشور است، در حالى که در قسمت مربوط به تایلند بیشتر به تفاوت هاى جالب میان فرهنگ ها در درک متون غربى کتاب مقدس با توجه به آنچه بودایى ها از آن استنباط مى کنند، مى پردازد. همچنین به این گونه تفاوت ها در مناطقى مانند میانمار، برمه، چین، جزایر اقیانوس آرام و... اشاره مى شود اما درباره چگونگى حل این مشکلات چیزى گفته نمى شود. نایدا مشکلات ترجمه معنادار را در دو نیمه کتاب شرح مى دهد. با این حال میان نیمه مربوط به مناطق یا کشورها و نیمه مربوط به ترجمه بى نظمى آزاردهنده اى به چشم مى خورد و نیز مسائل و مشکلات بخش دوم به جز مکان پروژه هاى ترجمه با ماجراهاى بخش اول ارتباط کمى دارند.

با وجود تمام موارد بالا، کتاب براى خواننده خصوصاً براى معلمانى که به دانش آموزان کشورهاى دیگر زبان مى آموزند و افرادى که در چند کشور بیگانه به سر برده اند ، بسیار جذاب است. به هر حال، بهتر است ارزیابى نقادانه از بحث هاى نایدا در باره جنبه هاى فنى ترجمه به عهده صاحب نظران گذاشته شود و هر کس که به زبان و فرهنگ علاقه مند است نباید از توصیف هاى نایدا از ترجمه انجیل محروم شود زیرا این توصیف ها شاهدى براى کار استثنایى او هستند.

 

● منبع: روزنامه ی ایران